Halk arasında ortaya çıkmış ve İslamiyet öncesi sözlü edebiyat geleneğinin bir devamı niteliğinde gelişmiş edebiyatımızdır. Kullanılan dil halkın kullandığı, konuştuğu dildir. Son derece saf ve temiz bir dil anlayışının yanında yazılan dörtlüklere az da olsa Arapça ve Farsça kelimelerin girdiği de görülmüştür.
Eserlerde halk deyimlerine ve güzel halk söyleyişlerine yer verilmiştir. Şairler şiirlerini saz eşliğinde ve belli bir ezgi ile söylemişlerdir. Halk edebiyatında boy serviye, yüz aya, kaş kaleme, diş inciye, yanak güle benzetilmiştir.
Halk edebiyatında aşk, tabiat, ayrılık, hasret, ölüm, yiğitlik, toplum, din, zamandan şikâyet en çok işlenen konulardır. Şiirlerin özel bir başlığı yoktur, her şiir nazım şekillerinin adıyla anılmıştır. Halk edebiyatı sanatçıları belli bir eğitim görmemiş halk arasında yetişmiş kişilerdir.
Halk edebiyatında şairlerin şiirlerini tuttukları cönk adında defterleri vardır.
10 Halk Aşığı ve Özellikleri
KÖROĞLU: 16.Yüzyılda halk şiirinde yiğitçe söyleyişin sembolü olmuş, gür sesli ünlü bir şairdir. Sağlam, yiğitçe ve coşkun bir seslenişle yazdığı koçaklamaları ün yapmıştır. Aşk, tabiat gibi konuları işlediği lirik şiirleri de vardır. Köroğlu yıllarca dilden dile anlatılan Köroğlu destanının kahramanıdır.
KARACAOĞLAN: Din dışı halk halk edebiyatının sadece 17. yüzyılda değil, bütün zamanlarda en büyük şairi kabul edilmiş halk aşığıdır. Aşk ve tabiat şairidir. Varsağının kurucusudur. Güneydoğu – Gavurdağı Türkmenlerindendir. Her güzeli ve güzelliği hayranlıkla dile getiren Karacaoğlan’ın Nemçe Destanı denilen bir epik şiiri vardır.
AŞIK ÖMER: Gençliğinde çok yer gezmiş, bazı savaşlara katılmış, imamlık, hafızlık, dervişlik yapmıştır. Saz şairleri arasında en çok şiir yazan Aşık Ömer hece ile koşmalar, semailer, türküler, destanlar, tekerlemeler söylemiş ve öldüğünde 1500’e yakın şiir bırakmıştır.
GEVHERİ: Okuma yazma bildiği, medrese eğitimi aldığı ve divan katipliği yaptığı şiirlerinden anlaşılmaktadır. Musikiye aşina bir şahsiyet olan Gevheri, şiirlerinde musiki kavramlarını kullanmış, ayrıca ismi kendi bulduğu bir makama ad olmuştur.
DERTLİ: 18. yüzyıl şairleri arasında en çok tanınan şairlerin başında gelir. Asıl adı İbrahim’dir. Hiciv alanında yazdığı Telli Saz şiiri çok ünlüdür. Şiirlerindeki başlıca konular beşeri aşk, tasavvuf, memleket konuları, hiciv ve mizah, tabiat ve tabiat güzellikleridir.
LEVNİ: Devrinin dâhisi sayılabilecek derecede bir resim ve minyatür sanatkarıdır. Divan şiiri geleneğine uygun olarak aruzla da şiirler yazmasına rağmen aşık tarzı şiirleri ile tanınmış bir halk aşığıdır.
DADALOĞLU: Asıl adı Veli’dir. Anadolu’da uzun yıllar yiğitliğin sembolü olmuştur. Fıkra-ı Islahiye (göçebe aşiretleri yerleştirme uygulaması)adı verilen kanuna karşı çıkmış isyan şiirleri yazmıştır.”Ferman padişahın dağlar bizimdir.”dilden dile dolaşan dizesidir. Semai, koşma, varsağı, yazmış asıl gücünü lirik ve epik tarzda yazdığı türkülerinde göstermiştir.
BAYBURTLU ZİHNİ: Asıl ününü heceyle yazdığı şiirleri ile sağlamış güçlü bir halk aşığıdır. Zulümlere ev haksızlıklara baş kaldırdığı hiciv ve olayları ile tanınmıştır. Rusların Bayburt’u istila etmesi üzerine yazdığı koşması yıllarca söylenmiştir. Sergüzeştname şairin hayatını anlattığı ünlü mesnevisidir. Divanı da vardır.
ERZURUMLU EMRAH: İyi bir medrese eğitimi görmüş, çok yer dolaşmış. Tokat Niksar’da ölmüştür. Yetiştirdiği çıraklarıyla ”Emrah aşık kolu”nu oluşturmuş büyük bir şairdir. Aşk, ayrılık, gurbet, zamandan yakınma gibi konuları işleyen şair tasavvufu da iyi bilmekte, hatta bazı araştırmacıları tarafından tekke edebiyatında gösterilmektedir.
AŞIK VEYSEL ŞATIROĞLU: Saz şiirimizin son büyük ustasıdır. 7 yaşında geçirdiği çiçek hastalığı yüzünden tek gözünü kaybetmiş, çok az gören diğer gözünü de inek sağarken ani hareketle dönüverdiğinde bir değneğin ucunun batmasıyla kaybetmiştir. Gözleri görmeyen Aşık Veysel ”Gözü kör, kalp gözü açık şair” olarak nitelenmiştir. Hayatı üst üste gelen acı dolaylarla doludur. İlk defa aşıklar bayramında adını duyurmuş ve 1933 yılından itibaren Atatürk için söylediği bir türküden sonra tüm yurtta tanınmaya başlamıştır. Şiirlerini ‘Deyişler, Sazımdan Sesler’ kitaplarında toplamış daha sonra bu iki kitabı ‘Dostlar Beni Hatırlasın’ adlı kitapta bir araya getirmiştir.
*
Aylin Tankaş
aylin.tankas@hotmail.com
Bir önceki yazımız olan Adem Özbay'la 10 Soruda Aşk başlıklı makalemizde adem özbay, adem özbay aşk sözleri ve aşk şiirleri hakkında bilgiler verilmektedir.
