Deizm, Tanrı’nın var olduğunu ancak Tanrı’nın herhangi bir din göndermediğini, dinin insanlar tarafından türetilmiş bir olgu olduğunu söyler. Tanrı’nın insanları sınıflandırmaya ihtiyacı olmadığına, dünya üzerinde sadece iki çeşit insanın olduğuna inanır; iyi insanlar ve kötü insanlar. Bu düşünce günümüzde git gide artmaktadır. Bunun temel nedeni ise dinin iyiliği ve doğruluğu öğütleyen bir olgu oluşundan ayrılıp, ona mensup insanların kendi çıkarları uğruna onu çarpıtmaları örnek gösterilmektedir.
Deizm’i Teizm’den ayıran fark
Teizm’in aksine Deizm’in kaynağı kutsal kitaplar değildir. Deist’ler herhangi bir dinsel görüşe katılmazlar, onları çürütme iddiasında da bulunmazlar. Bir Deist, cinin veya meleğin varlığı konusunu akıl süzgecinden geçirir. Eğer ilgili konu mantıklı bulunmazsa, Deist ona inanmamayı seçer.
Deizm’in kökeni ve kurucusu
Deizm’in bir kurucusu yoktur. Deizm, dinlerin yaygınlaşmasından sonra ortaya çıkmıştır. Deizm, Tanrı’ya ibadetin iyi bir insan olmakla yetineceği görüşüne bağlıdır. İbadet, herhangi bir şekle sokulamaz veya yüceltilemez, görüşü hakimdir.
Deist olduğu bilinen düşünürler (kaynak – viki)
- Abraham Lincoln
- Alfred M. Mayer
- Anaxagoras
- Antony Flew
- Alexander Pope
- Adam Smith
- Ahmad Kasravi
- Aristoteles
- Averroes
- Benjamin Franklin
- Brett Gurewitz
- Carl Friedrich Gauss
- Charles Lyell
- Charles Sanders Peirce
- Cicero
- Colin Maclaurin
- Dmitri Mendeleev
- Ebu’l Âlâ el-Maarrî
- Edward Herbert, 1st Baron Herbert of Cherbury
- Eduardo Velez
- Elihu Palmer
- Ernest Rutherford
- Ethan Allen
- Frederick the Great
- Friedrich Schiller
- Gottfried Leibniz
- Gotthold Ephraim Lessing
- George Washington
- Harish-Chandra
- Harmony Korine
- Henrik Wergeland
- Hermann Weyl
- Humphry Davy
- Hüseyin Nihal Atsız
- Isaac Newton
- James Heckman
- James Hutton
- James Madison
- James Watt
- Jean Baptiste Lamarck
- Jean le Rond D’Alembert
- John Muir
- John Toland
- John Locke
- José Rizal
- Jules Verne
- Leonardo da Vinci
- Ludwig Boltzmann
- Luis Walter Alvarez
- Lysander Spooner
- Mark Twain
- Martin Gardner
- Matthew Tindal
- Max Born
- Max Planck
- Maximilien Robespierre
- Mikhail Lomonosov
- Moses Mendelssohn
- Muhammad ibn Zakariya al-Razi
- Napoleon Bonaparte
- Neil Armstrong
- Nick Cave
- Paul Davies
- Robert Hooke
- Simon Newcomb
- Thomas Alva Edison
- Thomas Jefferson
- Thomas Paine
- Tupac Shakur
- Victor Hugo
- Voltaire
- Walter Kohn
- Werner Heisenberg
- Wernher von Braun
- William Lloyd Garrison
- William Hogarth
- Wolfgang Pauli
İlkeleri
- Evren’i var eden bir tanrı vardır.
- Mantık, Tanrı’yı bulmakta ve çevreyi sorgulamada en temel görevi üstlenir.
- Kehanet, mucize gibi kavramlar akıl dışıdır. Onların herhangi bir anlamı yoktur. Tüm semavi dinler ve türevleri reddedilir.
Deizm’e göre Tanrı’nın varlığı
Kozmolojik: Evrende hiçbir şey ‘nedensellik’ dışında yer alamaz. Evreni var eden olmalıdır ki evren var olabilmelidir.
Doğa Yasaları: Fizik ve doğa yasalara göre yönetilir. Tıpkı bir ülkenin yasalarını koyanlar gibi evrenin yasalarını da ortaya koyan bir Tanrı olmalıdır.
Dizayn: Akıl, evrendeki düzene bakarak Tanrı’yı görebilmelidir.
Nedensellik ilkesi
Deizm’in temel öğütüdür; ‘eğer bir şey ‘var’sa bir nedeni de vardır.’ Peki Tanrı’nın bir nedeni var mıdır? O konuda ise onun çok ‘yüce’ olduğu ve bir nedene tabi tutulamayacağı söylenir.
Pandeizm
Pandeizm’e göre evren Tanrı’dır. Bu görüş, Tanrı’nın evren ile bir bütün olduğunu, her şeyin Tanrı, Tanrı’nın da her şey olduğunu öğütler.
Panendeizm
Bu felsefeye göre var olan her şey Tanrı’nın bir parçasıdır. Tanrı sonsuzdur o halde her şey de sonsuz olmalıdır. Bu görüşü savunanlar, Tanrı’nın maddeye, maddenin de Tanrı’ya ihtiyacı olduğunu savunurlar.
Spiritüel deizm
Uzak doğunun sezgisel görüşlerini içinde barındıran bu felsefe, ‘ruh’un varlığına ve Tanrı’nın ruha olan yakınlığına dikkat çeker. Eğer insan Tanrı’yı iseterse bulabilir, bu rütbeye erişenler, evrenin tüm güzelliklerinden veya kötülüklerinden arınmış olurlar.
Deizm için ne dediler?
“Her türlü yanlışa karşı en amasız silah akıldır.”
Thomas Paine
“Tanrı’ya inanıyorum, ahirete inanıyorum; fakat hiçbir kilise papazını başımda istemiyorum. Beni seven bütün dünya insanlarının gönülden dualarını bekliyorum. Bu benim için kafidir.”
Victor Hugo
”Tanrı’nın varlığı, bir hakikati ifade eden geometrik teorilerden daha hakikidir.”
Descartes
”Aklını kendin kullanmak cesaretini göster!”
Immanuel Kant
“Bize yaşam veren Tanrı, özgürlüğü de verdi.”
Thomas Jefferson
”İnancı dışlayan bilim topal, bilimi dışlayan din kördür.”
Albert Einstein
Bir önceki yazımız olan Ateizm'i 10 Maddede Anlamak başlıklı makalemizde ateist sözler, ateist ünlüler ve ateizm hakkında bilgiler verilmektedir.
